Kwestie spadkowe są dla par osób tej samej płci skrajnie wykluczające i niesprawiedliwe, ponieważ nie reguluje ich ustawa o związkach partnerskich. Zdajemy sobie sprawę, że trwają nad nią prace, ale nie wiemy kiedy i czy w ogóle, wejdzie ona w życie. Dlatego czekając, wzywamy Ministra Finansów do podjęcia działań, które choć częściowo wykonają wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz zwolnią pary tej samej płci od zapłaty podatku od spadku i darowizn.

Spędzone razem lata, wspólny dom i majątek, a nawet sporządzenie testamentu to dla naszego państwa za mało. Kwestie spadkowe są dla par osób tej samej płci skrajnie wykluczające i niesprawiedliwe, ponieważ nie reguluje ich ustawa o związkach partnerskich. Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów o podatku od spadków osoby pozostające w związkach jednopłciowych traktowane są jak osoby obce, należące do III grupy podatkowej i nie mogą skorzystać z całkowitego zwolnienia. Co więcej, odziedziczony majątek o dużej wartości, jak dom lub mieszkanie, opodatkowany jest wysoką 20% stawką.
Zdajemy sobie sprawę, że trwają nad nią prace, ale nie wiemy kiedy i czy w ogóle, wejdzie ona w życie. Dlatego czekając, wzywamy Ministra Finansów do podjęcia działań, które choć częściowo wykonają wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W grudniu Trybunał orzekł, że państwo polskie nie wywiązało się z obowiązku zapewnienia ochrony związków jednopłciowych, tym samym zobowiązując nasz kraj do wprowadzenia odpowiednich regulacji. Minister Finansów dysponuje narzędziami, które pozwalają na wprowadzenie tymczasowych zmian natychmiast, bez długiego procedowania w Sejmie.

Dlatego wspólnie z innymi organizacjami równościowymi, wysyłamy list do Ministra Finansów, Andrzeja Domańskiego, w którym apelujemy o podjęcie działań, których skutkiem byłoby zwolnienie par tej samej płci od zapłaty podatku do czasu wejścia w życie kompleksowej ustawy wprowadzającej równość małżeńską lub związki partnerskie. Drugi list kierujemy do Ministry ds Równości, Katarzyny Kotuli, z prośbą o monitorowanie sytuacji.

Szanowny Panie Ministrze,

jako organizacje działające w obszarze praw osób LGBT+, zwracamy się z apelem o podjęcie działań pozostających w zakresie kompetencji Ministra Finansów, które zapewnią jednolitość stosowania prawa podatkowego przez Krajową Administrację Skarbową oraz wesprą osoby pozostające w trwałych związkach tej samej płci, w trudnej sytuacji śmierci partnera bądź partnerki. 

Zdajemy sobie sprawę, że obecnie trwają prace nad ustawą o związkach partnerskich, która w kompleksowy sposób zabezpieczy prawa związków par jednej płci urzędowej. Jednak do czasu jej uchwalenia i wejścia w życie, osoby pozostające w trwałych związkach a niemogące uregulować swojej sytuacji prawnej, ponoszą dotkliwe konsekwencje. Mimo że tworzą rodziny, zmuszone są do zapłaty podatku od spadku w wysokości przewidzianej dla osób obcych, w ramach III grupy podatkowej. Wielokrotnie w ramach działań naszych organizacji udzielamy porad prawnych mających na celu zabezpieczenie finansowe w razie śmierci jednego z partnerów. Udzielamy ich również w sprawach, gdzie jedna z partnerek zmarła, pozostawiając drugiej w testamencie cały majątek, w tym nierzadko udziały w nieruchomościach zakupionych bądź wybudowanych w czasie wspólnego pożycia. 

Zwracamy się z prośbą o:

  1. wydanie, na podstawie art. 22 § 1 pkt. 1 ustawy Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) rozporządzenia na mocy którego ministerstwo zaniecha w całości poboru podatku od spadków i darowizn na okres do wejścia w życie ustawy o związkach partnerskich lub innego równoważnego aktu prawnego, od osób, które pozostawały w faktycznym pożyciu ze spadkodawcą, będącym osobą tej samej płci co spadkobierca, 
  2. ewentualnie, na podstawie art. 14a § 1 pkt. 2 o.p. – wydanie ogólnego wyjaśnienia dotyczącego przepisów prawa podatkowego (objaśnień podatkowych) opisujących przesłanki umorzenia zaległości podatkowej w ten sposób, że jako przypadek uzasadniony ważnym interesem publicznym uznane zostanie pozostawanie w faktycznym pożyciu ze spadkodawcą przez spadkobiercę będącym osobą tej samej płci, występującego z wnioskiem o umorzenie zaległości podatkowej.

Obecny stan prawny i faktyczny w świetle praw człowieka i międzynarodowych standardów 

Osoby należące do społeczności LGBT+, pozostające w trwałych związkach z innymi osobami tej samej płci, nie mają obecnie możliwości zawarcia małżeństwa. Mimo, że tworzą rodziny i pozostają ze sobą we wspólnym pożyciu, ze względu na brak jakichkolwiek regulacji pozwalających osobom tej samej płci sformalizować swój związek, pozostają w próżni prawnej i z punktu widzenia prawa (z nielicznymi wyjątkami) traktowane są jako osoby całkowicie dla siebie obce. 

Polskie orzecznictwo dostrzega przy tym, że osoby LGBT+ tworzą stabilne faktyczne wspólnoty połączone więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą. W sprawach dotyczących wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy na podstawie art. 691 § 1 k.c. Sąd Najwyższy już w 2012 r. stwierdził, że osobą pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą może być też osoba tej samej płci. Podobnie w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 2018 r. stwierdzono, że “zawarty w art. 115 § 11 k.k. zwrot osoba pozostająca we wspólnym pożyciu określa osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której pomiędzy nimi istnieją jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo domowe). Ustalenie istnienia takiej relacji, tj. pozostawania we wspólnym pożyciu, jest możliwe także wtedy, gdy brak określonego rodzaju więzi jest obiektywnie usprawiedliwiony. Odmienność płci osób pozostających w takiej relacji nie jest warunkiem uznania ich za pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.”. 

Zgodnie z najnowszymi badaniami, niemal 40% osób ze społeczności LGB (lesbijek, gejów i osób biseksualnych) pozostaje w trwałych związkach z osobami tej samej płci, w tym prawie 60% lesbijek i 53% gejów. Jednocześnie aż 87% osób deklaruje, że zawarłoby związek partnerski, gdyby istniała taka możliwość. 

Osoby w związkach tej samej płci nierzadko próbują choć szczątkowo uregulować swoje sprawy majątkowe, wykorzystując dostępne instytucje prawa. Wobec braku możliwości dziedziczenia ustawowego, bardzo częste jest spisywanie testamentów powołujące partnera/partnerkę do spadku. Wiele osób decyduje się też na udzielenie sobie nawzajem szerokich pełnomocnictw, sięgając przy tym po formę aktu notarialnego. Nierzadko w formie aktu notarialnego zawierane są również symboliczne umowy o zawarciu partnerstwa, w których partnerzy/partnerki wyznają sobie uczucia, potwierdzają łączący ich związek i składają zobowiązania na kształt przysięgi małżeńskiej. 

W czasie trwania związku, wobec braku możliwości uregulowania ich sytuacji prawnej, osoby LGBT+ wypracowują różne sposoby zarządzania majątkiem, zwłaszcza w przypadku wspólnego nabywania takich dóbr majątkowych jak mieszkanie. Są to są działania o charakterze zastępczym i nie zapewniają analogicznej ochrony jak w przypadku działań podejmowanych w tym zakresie przez osoby pozostające w związkach małżeńskich i mogące korzystać ze wspólności majątkowej czy innych rozwiązań prawnych tego typu. Z naszych osobistych doświadczeń, jak i z doświadczeń osób korzystających z pomocy prawnej naszych organizacji wynika, że:

  • w kwestii bieżących wydatków i gromadzenia oszczędności – osoby decydują się na prowadzenie osobnych kont bankowych bądź akumulują środki na wspólnych kontach. Zdarzają się przypadki gromadzenia wspólnych (pozyskiwanych przez obie osoby w związku) środków na koncie należącym formalnie tylko do jednej osoby; 
  • w kwestii nabywania dóbr o większej wartości – częste są przypadki wspólnego zakupu nieruchomości; nierzadko osoby zamieszkują w mieszkaniu/domu należącym formalnie do jednego z partnerów, ale przeznaczają wspólne środki na utrzymanie lokalu, jego remont. 

Osoby pozostające w związkach jednopłciowych nie mają obecnie w Polsce możliwości sformalizowania swojego związku – w przeciwieństwie do par osób różnej płci – zatem nawet stałe i długotrwałe relacje nie mogą korzystać z ochrony przewidzianej na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych, zaliczonych do I grupy podatkowej. Ze względu na brak odpowiednich regulacji prawnych, obecnie osoby LGBT+, które dziedziczą majątek spadkowy po swoim zmarłym partnerze czy partnerce, zaliczane są do III grupy podatkowej, przeznaczonej dla osób obcych. Tym samym, “[z] chwilą przyjęcia spadku, partner zobowiązany będzie do zapłaty podatku. I w tym przypadku partner, który niejednokrotnie partycypował wraz ze zmarłym partnerem w pomnażaniu wspólnego majątku, nie może zwolnić się od zobowiązania podatkowego na gruncie UPSD i zobowiązany jest do zapłaty stawek podatku takich, jak osoba obca, podczas gdy niejednokrotnie członkowie dalszej rodziny, którzy co do zasady nie utrzymują pogłębionych relacji z partnerem, otrzymują preferencję podatkową w postaci zaliczenia do wyższej grupy podatkowej. Taka kwalifikacja prawna na gruncie UPSD może również generować daleko idące negatywne konsekwencje dla pozostałego przy życiu partnera”. 

Jednocześnie te same osoby na gruncie art. 111 § 3 o.p. będą traktowane jako członkowie rodziny, odpowiadający solidarnie za zobowiązania podatkowe. Jest to niekonsekwentne i dyskryminujące osoby w związkach tej samej płci rozwiązanie prawne. 

Ten stan już stał się przedmiotem skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jedną z nich jest zakomunikowana polskiemu rządowi skarga Meszkes przeciwko Polsce. Skarżący wraz z partnerem, z którym był w związku przez 38 lat, wybudował dom. Po śmierci partnera na mocy testamentu odziedziczył jego udział w nieruchomości, musiał jednak zapłacić w związku z tym podatek w wysokości ponad 48 tys. zł (20%). Złożony przez niego wniosek o umorzenie nie został uwzględniony. Podobny problem, choć w odniesieniu do podatku od darowizny, pojawił się w zakomunikowanej skardze Formela przeciwko Polsce. Jedna ze skarżących uczyniła na rzecz drugiej darowiznę w wysokości 5000 zł, od której zobowiązana została do uiszczenia podatku. Decyzja została utrzymana w mocy, a skarga i skarga kasacyjna zostały oddalone. Naczelny Sąd Administracyjny stanął na stanowisku, że traktowanie osób w stałych związkach z osobą tej samej płci jako rodziny byłoby sprzeczne z Konstytucją i stanowiłoby obejście przepisów prawa podatkowego. 

Odmawianie parom jednopłciowym uznania jako rodziny i ochrony prawnej jest jednak uznawane za naruszenie art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. 12 grudnia 2023 r. ETPC wydał wyrok w sprawie Przybyszewska i inni przeciwko Polsce, w którym stwierdził, że nie zapewniając uznania i prawnej ochrony stałym związkom osób tej samej płci Polska naruszyła art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, tj. prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. W wyroku tym Trybunał wskazał, że ochrona taka, zgodna ze standardami Konwencji, musi obejmować aspekty integralne dla życia w związku, zarówno moralne (zobowiązanie do wzajemnej opieki i wsparcia), jak i materialne – w tym zakresie Trybunał wprost odniósł się do kwestii podatkowych i spadkowych (podobnie wyrok w sprawie Fedotova i inni przeciwko Rosji). 

Wyrok ten musi być wykonany przez polskie państwo. Zdajemy sobie sprawę, że obecnie trwają prace nad ustawą o związkach partnerskich, która ma na celu uregulowanie prawne sytuacji osób w związkach tej samej płci. Jednak do czasu jej wejścia w życie osoby LGBT+ dalej pozostają w próżni prawnej, a brak regulacji związanych z dziedziczeniem wspólnego majątku jest źródłem wielu życiowych tragedii oraz poczucia braku bezpieczeństwa finansowego po stronie partnerów i partnerek. 

Jednocześnie Minister Finansów ma możliwość wydania aktów prawnych, które przynajmniej częściowo, do czasu wejścia w życie ustawy o związkach partnerskich, poprawią sytuację prawną osób LGBT+. Działania, o jakie apelujemy, stanowiłyby częściowe wywiązanie się państwa polskiego z obowiązku wykonania wyroku Przybyszewska i inni przeciwko Polsce i stanowiłoby istotny krok naprzód w obszarze zabezpieczenia prawnego związków par tej samej płci. 

Takie działanie będzie też niewątpliwie wdrażało idee, które legły u podstaw wprowadzenia regulacji zwalniających członków najbliższej rodziny z zapłaty podatku. Jak wskazywano w uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającej art. 4a u.p.s.d.: “Proponowana reforma podatku od spadków i darowizn ma zapewnić możliwość przekazywania – nieuszczuplonego o kwotę podatku na rzecz państwa – majątku, będącego niejednokrotnie dorobkiem całego życia, między członkami najbliższej rodziny, co niewątpliwie przyczyni się do poprawy sytuacji majątkowej wielu rodzin”. Przedstawiciele prawa dostrzegają, że taka regulacja powinna obejmować też pary w związkach innych niż małżeństwo: “Skoro idea preferencyjnego modelu opodatkowania opiera się na założeniu, że więzy bliskości łączące określone osoby usprawiedliwiają poddanie ich łagodniejszemu reżimowi fiskalnemu, to dlaczego spod tego reżimu miałyby być wyłączone osoby pozostające w nieformalnych związkach partnerskich”. 

Krok taki będzie odzwierciedlał też wolę Polek i Polaków. Badania opinii publicznej pokazują, że niemal 65% Polek i Polaków popiera formalizację związków par tej samej płci, w formie małżeństwa lub związku partnerskiego, a tendencja ta wyraźnie rośnie. 

W pierwszej kolejności apelujemy o wydanie, na podstawie art. 22 § 1 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa rozporządzenia w sprawie zaniechania poboru podatku od spadków i darowizn od podatników, którzy nabyli własność rzeczy lub praw majątkowych w drodze dziedziczenia od zmarłego partnera lub partnerki tej samej płci, przy czym przepisy rozporządzenia obejmowałyby czynności nabycia rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiły od dnia 1 stycznia 2019 r., jeśli podatnik złożyłby w terminie określonym w art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadku i darowizn zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru. Proponowana regulacja zapewnia równowagę pomiędzy interesem podatników a potrzebę zachowania wymogów formalnych analogicznych do wymogów formalnych skorzystania ze zwolnienia określonego w art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadku i darowizn dotyczącego nabycia własności rzeczy i praw majątkowych od spadkodawców należących do I grupy podatkowej.

Jeśli Minister uzna to za niemożliwe, prosimy o  wydanie, na podstawie art. 14a § 1 pkt 2 o.p. objaśnień podatkowych opisujących przesłanki umorzenia zaległości podatkowej w ten sposób, że jako przypadek uzasadniony interesem publicznym uznane zostanie pozostawanie w faktycznym pożyciu ze spadkodawcą przez spadkobiercę będącym osobą tej samej płci, występującego z wnioskiem o umorzenie zaległości podatkowej. Powyższe wyjaśnienia przepisów prawa podatkowego dotyczące stosowania tych przepisów przyczynią się do polepszenia sytuacji podatników, którzy odziedziczywszy spadek po zmarłym partnerze lub partnerce napotkali na trudności z uiszczeniem podatku w pełnej wysokości w terminie przewidzianym ustawą, a dla których szansą może być instytucja umorzenia zaległości podatkowych i odsetek za zwłokę, o której mowa w art. 67a § 1 pkt 1 o.p. Umorzenie zaległości podatkowej następuje na wniosek podatnika poprzez uznaniową decyzję organu podatkowego. Z uwagi na brak definicji legalnej oraz nieostrość pojęć “ważnego interesu podatnika” oraz “interesu publicznego”, niejednokrotnie organy podatkowe nie przychylają się do wniosku takich podatników. Objaśnienia podatkowe mogłyby odwrócić tę niekorzystną tendencję oraz pozwoliłyby na pełniejsze zrealizowanie określonej w art. 121 o.p. zasady prowadzenia postępowania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.  

Wierzymy, że Minister podejmie szybkie działania mające na celu zabezpieczenie sytuacji podatników, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej na skutek śmierci partnera lub partnerki tej samej płci, na czas pozostały do momentu wejścia w życie ustawy o związkach partnerskich.

Z poważaniem,

Akcja Demokracja
Atlas Nienawiści
Federacja Znaki Równości
Fundacja Basta
Fundacja Cicha Tęcza
Fundacja PROMENADA
Fundacja Równik Praw
Fundacja Równość.org.pl
Fundacja Trans-Fuzja
Fundacja Warto Być Równym nad Wartą
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Marsz Równości w Rzeszowie
Olsztyński Marsz Równości
Stowarzyszenie Fabryka Równości
Stowarzyszenie Grupa Stonewall
Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii
Stowarzyszenie Kultura Równości
Stowarzyszenie Lambda Warszawa
Stowarzyszenie Miłość Nie Wyklucza
Stowarzyszenie Pracownia Różnorodności i Centrum Równik Toruń
Stowarzyszenie Queerowy Maj
Stowarzyszenie Tęczowe Opole
Stowarzyszenie Tęczówka
Studencki Komitet Antyfaszystowski
Tęczowa Częstochowa


Szanowna Pani Ministro,

jako organizacje działające w obszarze praw osób LGBT+, zwracamy się z prośbą o podjęcie działań wchodzących w zakres kompetencji Ministry ds. Równości związanych z wnioskiem skierowanym przez nasze organizacje do Ministra Finansów.

Zdajemy sobie sprawę, że obecnie trwają prace nad ustawą, której celem jest prawne uregulowanie związków par tej samej płci. Jednak jej ostateczny kształt i czas wejścia w życie nie jest pewny. Tymczasem wiele par znajduje się w trudnej sytuacji, gdy ich podstawowe prawa nie są zabezpieczone. 

Wiele osób, które zgłaszają się do naszych organizacji, znajduje się w wieloletnich, trwałych związkach, w trakcie których nabywały majątek, wspólnie go finansując i utrzymując. Osoby te spisują testamenty powołując się nawzajem do spadku. Jednak w przypadku śmierci partnerka/partnerki, będą zobowiązanei do zapłaty podatku od spadku i darowizn w wysokości odpowiadającej III grupie podatkowej, przeznaczonej dla osób obcych. Jednocześnie te same osoby będą traktowane jako członkowie rodziny na gruncie Ordynacji podatkowej, ponosząc solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe. Trudno o bardziej jaskrawy przykład dyskryminacji. 

W apelu do Ministra Finansów zwracamy się z prośbą o podjęcie działań, pozostających w kompetencji Ministra, których skutkiem byłoby zwolnienie par tej samej płci od zapłaty podatku od spadku i darowizn, względnie wydanie objaśnienia podatkowego, które pozwoliłoby uzyskać umorzenie zaległości podatkowej. Wierzymy, że wprowadzenie takich regulacji choć szczątkowo ureguluje sytuację prawną osób w związkach tej samej płci, stanowiąc częściową realizację ciążącego na Polsce obowiązku wykonania wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Przybyszewska i inni p. Polsce.

Mając na uwadze przedmiot działań Ministry ds. Równości określony w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 18 grudnia 2023 r., prosimy o podjęcie działań ukierunkowanych na zapewnienie realizowania polityki rządu w zakresie polityki równości i przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i wspieranie zadań związanych z przeciwdziałaniem naruszeniom równości.

Z poważaniem,

Akcja Demokracja
Atlas Nienawiści
Federacja Znaki Równości
Fundacja Basta
Fundacja Cicha Tęcza
Fundacja PROMENADA
Fundacja Równik Praw
Fundacja Równość.org.pl
Fundacja Trans-Fuzja
Fundacja Warto Być Równym nad Wartą
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Marsz Równości w Rzeszowie
Olsztyński Marsz Równości
Stowarzyszenie Fabryka Równości
Stowarzyszenie Grupa Stonewall
Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii
Stowarzyszenie Kultura Równości
Stowarzyszenie Lambda Warszawa
Stowarzyszenie Miłość Nie Wyklucza
Stowarzyszenie Pracownia Różnorodności i Centrum Równik Toruń
Stowarzyszenie Queerowy Maj
Stowarzyszenie Tęczowe Opole
Stowarzyszenie Tęczówka
Studencki Komitet Antyfaszystowski
Tęczowa Częstochowa

Udostępnij:

Facebook
Twitter

Podsumowanie 2022 roku

Rok 2022 był dla Lambdy Warszawa rokiem wyjątkowym – nie tylko obchodziliśmy i obchodziłyśmy nasze 25-lecie, był też rokiem, w którym nasze Stowarzyszenie podjęło szereg

Czytaj więcej »
Bądź na bieżąco

Inne aktualności